Η γαλλική εφημερίδα «Le Monde»,στις 18 Μάρτη του 2012 , έφερε στη δημοσιότητα ένα ανέκδοτο κείμενο του Γαλλοαλγερινού Νομπελίστα συγγραφέα, φιλοσόφου και δημοσιογράφου Albert Camus, όπου διατυπώνεται το «πιστεύω» του για μια σωστή δημοσιογραφία.
 |
| «Το μανιφέστο του ελεύθερου δημοσιογράφου», αν και γραμμένο πριν 65 χρόνια (1939), παραμένει ένα δυνατό θεωρητικό κείμενο που θα έπρεπε να διδάσκεται στις δημοσιογραφικές σχολές… Περιοριζόμαστε στην παρουσίαση ορισμένων (επιλεκτικά) παραγράφων, σε ελεύθερη απόδοση από τα γαλλικά. |
«…Κι όμως, αυτή η ελευθερία (του Τύπου) είναι ένα από τα πρόσωπα της εν γένει ελευθερίας, και η επιμονή μας να την υπερασπιζόμαστε θα γίνει κατανοητή, αν παραδεχθούμε πως δεν υπάρχει άλλος τρόπος να κερδηθεί πραγματικά ο (οποιοσδήποτε) πόλεμος.
Το ερώτημα στη Γαλλία (και τον κόσμο) δεν είναι σήμερα πώς μπορεί πια να διαφυλαχθεί η ελευθερία του Τύπου. Είναι το πώς, απέναντι στην κατάργηση αυτής της ελευθερίας (2), μπορεί ένας δημοσιογράφος να παραμείνει ελεύθερος. Το πρόβλημα δεν αφορά το σύνολο (του κλάδου), αλλά το άτομο (…) Τα μέσα (ελευθερίας) είναι τέσσερα:
η διαφάνεια, η άρνηση, η ειρωνεία και η επιμονή.
• Η διαφάνεια προϋποθέτει το να μη καλλιεργούμε το μίσος, ούτε να αποδεχόμαστε την έννοια του αναπόφευκτου. Στον κόσμο που ζούμε σίγουρα αυτά μπορούν να αποφευχθούν. Ο πόλεμος είναι ένα καθαρά ανθρώπινο φαινόμενο και μπορεί ανά πάσα στιγμή να αποφευχθεί, ή να σταματήσει με ανθρώπινη παρέμβαση. Όποιος γνωρίζει καλά την πρόσφατη ιστορία της ευρωπαϊκής πολιτικής, πείθεται ότι ο οποιοσδήποτε πόλεμος βασίζεται σε προφανή αίτια (…) Ένας ελεύθερος δημοσιογράφος δεν απελπίζεται και αγωνίζεται γι’ αυτό που θεωρεί αληθινό, σαν να επρόκειτο (ο αγώνας του) να επηρεάσει τη φορά των πραγμάτων. Δεν δημοσιεύει τίποτε που θα μπορούσε να προκαλέσει μίσος ή απελπισία. Αυτό το μπορεί.
• Απέναντι στο διογκούμενο κύμα (ανθρώπινης) ανοησίας, είναι εξίσου αναγκαίο να αντιτάξουμε αρνήσεις. Κανένας περιορισμός δεν είναι σε θέση να εξαναγκάσει ένα κάπως καθαρό (δημοσιογραφικό) μυαλό να γίνει ανέντιμο. Με τις λιγοστές γνώσεις που διαθέτουμε για το μηχανισμό (παραγωγής) ειδήσεων είναι εύκολο να επιβεβαιώσουμε την αυθεντικότητά τους. Σ΄ αυτό κυρίως οφείλει ένα ελεύθερο πνεύμα να επικεντρώνεται. Διότι, αν δεν μπορεί να πει αυτό που πιστεύει, τότε είναι δυνατό να μη πει αυτό που δεν πιστεύει ή που θεωρεί ψεύτικο. Έτσι, μια ελεύθερη εφημερίδα κρίνεται εξίσου από αυτά που γράφει μα κι από αυτά που δεν γράφει (…)
• Κάπως έτσι φτάνουμε στην ειρωνεία. Μπορεί κανείς να θέσει ως αρχή ότι ένας νους που επιθυμεί και διαθέτει τα μέσα καταπίεσης, δεν επηρεάζεται από την ειρωνεία. Δεν βλέπουμε, για παράδειγμα τον Χίτλερ (το κείμενο γράφτηκε το 1939), να χρησιμοποιεί τη σωκρατική ειρωνεία. Η ειρωνεία συνεπώς παραμένει αναμφισβήτητα ένα χωρίς προηγούμενο όπλο εναντίον των υπερβολικά ισχυρών. Υποστηρίζει την άρνηση υπό την έννοια ότι επιτρέπει, όχι απλά να απορρίπτει (ο δημοσιογράφος) το ψέμα, αλλά να λέει συχνά την αλήθεια (…) Εξάλλου, μια αλήθεια που διατυπώνεται δογματικά, εννέα φορές στις δέκα λογοκρίνεται. Η ίδια αλήθεια, αν λεχθεί ειρωνικά, λογοκρίνεται πέντε φορές στις δέκα. Ένας ελεύθερος δημοσιογράφος λοιπόν είναι κατ’ ανάγκη ειρωνικός, έστω και παρά τη θέλησή του. Έτσι, η αλήθεια και η ελευθερία είναι απαιτητικές ερωμένες, αφού έχουν λίγους εραστές.
• Είναι προφανές πως μια παρόμοια στάση ενός δυνατού μυαλού δεν θα μπορούσε να υποστηριχθεί αποτελεσματικά, χωρίς την επιμονή. Μπαίνουν πολλά εμπόδια στην ελευθερία της έκφρασης. Από αυτά, δεν είναι τα πολύ σοβαρά που μπορούν να αποθαρρύνουν ένα δημοσιογράφο (…) Πρέπει όμως να παραδεχτούμε πως υπάρχουν και εμπόδια που απογοητεύουν: (όπως) η συνεχής ανοησία, το οργανωμένο «δε βαριέσαι», η επιθετική βλακεία, και αυτά είναι μόνο μερικά. Αυτά πρέπει να τα χαλιναγωγήσουμε. Η επιμονή είναι εδώ βασική αρετή. Κατά παράδοξο αλλά προφανή τρόπο, (η επιμονή) εξυπηρετεί έτσι την αντικειμενικότητα και την ανοχή (…) Μόνο αν κάθε Γάλλος (και κάθε σωστά σκεπτόμενος πολίτης) υποστήριζε στον περίγυρό του αυτό που πράγματι πιστεύει ως αληθινό και δίκαιο, αν εξίσου ήθελε με τις φτωχικές του δυνάμεις να υποστηρίξει την ελευθερία, να αντισταθεί στην παραίτηση και να κάνει γνωστή τη βούλησή του, τότε και μόνο τότε θα είχε κερδηθεί ουσιαστικά αυτός ο πόλεμος. (…)»
Τα ΜΜΕ, ο Τύπος κι οι δημοσιογράφοι πληροφορούν, επηρεάζουν, μορφώνουν και ψυχαγωγούν τον κόσμο. Όταν οι συντάκτες διαθέτουν φιλελεύθερα και καλλιεργημένα μυαλά, η αναζήτηση της αλήθειας δεν είναι μακριά. Είναι, όμως, δυνατόν οι ίδιοι σκόπιμα να συσκοτίζουν, να αποβλακώνουν ή να αποπροσανατολίζουν το κοινό τους. Σήμερα δυστυχώς η δημοσιογραφική δεοντολογία του Αλμπέρ Καμύ, παρά το ότι οι απόψεις του σήμερα είναι περισσότερο από αναγκαίες, φαντάζει μάλλον ουτοπική. Κι αυτό επειδή «μια από τις σύγχρονες αρχές της δημοσιογραφίας -κατά τους Michel-Antoine Burnier και Patrick Rambaud- είναι να μη χτυπάς κανένα, για να έχεις όσο το δυνατό περισσότερους αναγνώστες»!
η διαφάνεια, η άρνηση, η ειρωνεία και η επιμονή.
• Η διαφάνεια προϋποθέτει το να μη καλλιεργούμε το μίσος, ούτε να αποδεχόμαστε την έννοια του αναπόφευκτου. Στον κόσμο που ζούμε σίγουρα αυτά μπορούν να αποφευχθούν. Ο πόλεμος είναι ένα καθαρά ανθρώπινο φαινόμενο και μπορεί ανά πάσα στιγμή να αποφευχθεί, ή να σταματήσει με ανθρώπινη παρέμβαση. Όποιος γνωρίζει καλά την πρόσφατη ιστορία της ευρωπαϊκής πολιτικής, πείθεται ότι ο οποιοσδήποτε πόλεμος βασίζεται σε προφανή αίτια (…) Ένας ελεύθερος δημοσιογράφος δεν απελπίζεται και αγωνίζεται γι’ αυτό που θεωρεί αληθινό, σαν να επρόκειτο (ο αγώνας του) να επηρεάσει τη φορά των πραγμάτων. Δεν δημοσιεύει τίποτε που θα μπορούσε να προκαλέσει μίσος ή απελπισία. Αυτό το μπορεί.
• Απέναντι στο διογκούμενο κύμα (ανθρώπινης) ανοησίας, είναι εξίσου αναγκαίο να αντιτάξουμε αρνήσεις. Κανένας περιορισμός δεν είναι σε θέση να εξαναγκάσει ένα κάπως καθαρό (δημοσιογραφικό) μυαλό να γίνει ανέντιμο. Με τις λιγοστές γνώσεις που διαθέτουμε για το μηχανισμό (παραγωγής) ειδήσεων είναι εύκολο να επιβεβαιώσουμε την αυθεντικότητά τους. Σ΄ αυτό κυρίως οφείλει ένα ελεύθερο πνεύμα να επικεντρώνεται. Διότι, αν δεν μπορεί να πει αυτό που πιστεύει, τότε είναι δυνατό να μη πει αυτό που δεν πιστεύει ή που θεωρεί ψεύτικο. Έτσι, μια ελεύθερη εφημερίδα κρίνεται εξίσου από αυτά που γράφει μα κι από αυτά που δεν γράφει (…)
• Κάπως έτσι φτάνουμε στην ειρωνεία. Μπορεί κανείς να θέσει ως αρχή ότι ένας νους που επιθυμεί και διαθέτει τα μέσα καταπίεσης, δεν επηρεάζεται από την ειρωνεία. Δεν βλέπουμε, για παράδειγμα τον Χίτλερ (το κείμενο γράφτηκε το 1939), να χρησιμοποιεί τη σωκρατική ειρωνεία. Η ειρωνεία συνεπώς παραμένει αναμφισβήτητα ένα χωρίς προηγούμενο όπλο εναντίον των υπερβολικά ισχυρών. Υποστηρίζει την άρνηση υπό την έννοια ότι επιτρέπει, όχι απλά να απορρίπτει (ο δημοσιογράφος) το ψέμα, αλλά να λέει συχνά την αλήθεια (…) Εξάλλου, μια αλήθεια που διατυπώνεται δογματικά, εννέα φορές στις δέκα λογοκρίνεται. Η ίδια αλήθεια, αν λεχθεί ειρωνικά, λογοκρίνεται πέντε φορές στις δέκα. Ένας ελεύθερος δημοσιογράφος λοιπόν είναι κατ’ ανάγκη ειρωνικός, έστω και παρά τη θέλησή του. Έτσι, η αλήθεια και η ελευθερία είναι απαιτητικές ερωμένες, αφού έχουν λίγους εραστές.
• Είναι προφανές πως μια παρόμοια στάση ενός δυνατού μυαλού δεν θα μπορούσε να υποστηριχθεί αποτελεσματικά, χωρίς την επιμονή. Μπαίνουν πολλά εμπόδια στην ελευθερία της έκφρασης. Από αυτά, δεν είναι τα πολύ σοβαρά που μπορούν να αποθαρρύνουν ένα δημοσιογράφο (…) Πρέπει όμως να παραδεχτούμε πως υπάρχουν και εμπόδια που απογοητεύουν: (όπως) η συνεχής ανοησία, το οργανωμένο «δε βαριέσαι», η επιθετική βλακεία, και αυτά είναι μόνο μερικά. Αυτά πρέπει να τα χαλιναγωγήσουμε. Η επιμονή είναι εδώ βασική αρετή. Κατά παράδοξο αλλά προφανή τρόπο, (η επιμονή) εξυπηρετεί έτσι την αντικειμενικότητα και την ανοχή (…) Μόνο αν κάθε Γάλλος (και κάθε σωστά σκεπτόμενος πολίτης) υποστήριζε στον περίγυρό του αυτό που πράγματι πιστεύει ως αληθινό και δίκαιο, αν εξίσου ήθελε με τις φτωχικές του δυνάμεις να υποστηρίξει την ελευθερία, να αντισταθεί στην παραίτηση και να κάνει γνωστή τη βούλησή του, τότε και μόνο τότε θα είχε κερδηθεί ουσιαστικά αυτός ο πόλεμος. (…)»
Τα ΜΜΕ, ο Τύπος κι οι δημοσιογράφοι πληροφορούν, επηρεάζουν, μορφώνουν και ψυχαγωγούν τον κόσμο. Όταν οι συντάκτες διαθέτουν φιλελεύθερα και καλλιεργημένα μυαλά, η αναζήτηση της αλήθειας δεν είναι μακριά. Είναι, όμως, δυνατόν οι ίδιοι σκόπιμα να συσκοτίζουν, να αποβλακώνουν ή να αποπροσανατολίζουν το κοινό τους. Σήμερα δυστυχώς η δημοσιογραφική δεοντολογία του Αλμπέρ Καμύ, παρά το ότι οι απόψεις του σήμερα είναι περισσότερο από αναγκαίες, φαντάζει μάλλον ουτοπική. Κι αυτό επειδή «μια από τις σύγχρονες αρχές της δημοσιογραφίας -κατά τους Michel-Antoine Burnier και Patrick Rambaud- είναι να μη χτυπάς κανένα, για να έχεις όσο το δυνατό περισσότερους αναγνώστες»!
* Το 1939 είναι περίοδος πολέμου κι ο Τύπος λογοκρίνεται. Ο 26χρονος Αλμπέρ Καμύ είναι αρχισυντάκτης της εφημερίδας Le Soir Republicain στο Αλγέρι, όπου και συντάσσει «το μανιφέστο του ελεύθερου δημοσιογράφου». Οι αποικιοκρατικές αρχές θα απαγορεύσουν τη δημοσίευσή του. Για την ιστορία, «το μανιφέστο» παρέμεινε ανέκδοτο μέχρι το 2012, οπότε ανακαλύφθηκε από μια συνεργάτιδα της Le Monde, τη Μασά Σερί, στα Εθνικά Αρχεία των Υπερπόντιων Εδαφών στην Εξ-Αν-Προβάνς της Γαλλίας.